İnsanlık tarihi hakkında bildiklerimizi yeniden düşünmemizi sağlayacak, tarım, inanç, yerleşik hayat anlayışıyla ilgili bilgileri değiştirip, dinler tarihini de sorgulatacak olan Göbeklitepe ve Nevali Çori aynı zamanda sanat tarihi açısından da yeni bilgilere ışık tutmaktadır.

 İnşası Milattan önce yaklaşık 11000 yılına uzanan Göbeklitepe tarihteki en eski ve en büyük ibadet merkezi olarak biliniyor olmakla beraber üç boyutlu yontu sanatı olan heykel sanatının dünyadaki ilk örneklerini de  barındıran bir merkez konumundadır.   Yapılan araştırmalar ve karbon testleri sonucunda yapının Neolitik döneme (cilalı taş devri) ait olduğu anlaşılmaktadır. Göbeklitepe ile yaklaşık olarak aynı döneme denk gelen Nevali Çori’deki  mimari yapılar incelendiğinde insanların topluluk halinde  yaşadıkları ve yaşam alanlarının etrafını duvarlarla ördükleri  bilinmektedir. Güneşte kuruyan çamurun sertleşmesinin öğrenilmesiyle ilk sıvama yöntemi ve kil’in pişirilmesiyle de çanak çömlek yapımı gelişmiştir. Kilin pişirilmesinin öğrenilmesiyle birlikte seramik ve heykel alanındaki ilk örnekler ortaya çıkmıştır.

Bu dönemin heykel yapımında kullanılan kazıma aletleri incelendiğinde kemik ve çakmak taşından ibaret olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle kille yapılan seramik ve heykellerin daha anlaşılır ve ayrıntılı, taş heykellerin ise ayrıntısız, silüet halinde olduğu anlaşılmaktadır. Nevali çori deki taş heykellerin en büyük özelliği küçük boyutlu oluşu. Bu heykellerin benzerleri   Göbeklitepe’de daha büyük boyutlu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir nevi yapılacak dev boyutlu yapıtların, Nevali Çori de tasarlanıp Göbeklitepe de inşa edildiği söylenebilir.

Göbeklitepe kazılarından önce yapılan Nevali Çori kazılarına katılan Alman arkeolog  Hauptmann  Harald bir makalesinde  "Taştan yapılmış heykellerin,  heykeltıraşlık eserlerinin münferit eserler olmaları, bunların büyük boyutlu heykellerin modelleri olduklarını düşündürüyor.’’  

 Buradan yola çıkarak Göbeklitepe inşa edilmeden önce  Nevali Çori’de  tasarlandığı,  hemen sonrasındaki bir dönemde yapıldığı anlaşılmaktadır. Hauptmann belirttiği gibi  "Muhtemelen çevre koşullarının etkisiyle (buzulların erimesi sonucu oluşan sel ya da aşırı yağışlar)  başka bir yere göç ettiler. Belki hayvan türü azaldı, karınlarını doyurmada güçlük çektiler."

 Bu bağlam da Nevoli Çori medeniyetinin değişen koşullar sunucunda daha yüksek bir yer olan Göbeklitepe’ ye yerleştiği, uzun süre burada yaşadığı, asıl gelişimini burada tamamladığı söylenebilir.